Anadil Hakkı, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Çocuk Hakları Sözleşmesi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme ve Avrupa Bölgesel veya Azınlık Dilleri Şartı’nda güvence altına alınmıştır. Ayrıca bütün insan hakları sözleşmeleri (Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşme vd.) dil temelinde ayrımcılığı yasaklamaktadır. Türkiye bu sözleşmelerin bir kısmına taraftır.
Dil temelinde ayrımcılık Anayasa ve TİHEK kanununda da yasaklanmış ayrımcılık temelleri arasındadır. Türkiye çok sayıda dilin konuşulduğu bir çeşitliliğe sahiptir. UNESCO verilerine göre Türkiye’de konuşulan Kapadokya Yunancası, Mlahso ve Ubıhça artık kaybolmuş diller arasındadır. UNESCO’ya göre, Türkiye’de 15 dil farklı düzeylerde tehlike altındadır. Bu diller;
Son derece tehlikede olan diller: Hertevin.
Ciddi anlamda tehlikede olanlar: Gagavuzca, Ladino ve Süryanice.
Kesinlikle tehlikede olanlar: Abazaca, Hemşince, Lazca, Pontus Yunancası, Roman dilleri, Suret ve Ermenice.
Güvensiz durumda olanlar: Abhazca, Adige, Kabar-Çerkes dilleri ve Zazaki (Zazaca).
İnsan hakları sözleşmeleri devletlere dil ve kültürlerin korunması ve yaşatılması konusunda yükümlülük tarifler. Bu duruma rağmen kurumunuz 2023 yılında Diyarbakır Barosu tarafından yapılan e-reçete siteminde Kürtçe bilgilendirme yapılmaması ve Eşit Haklar İçin izleme Derneği tarafından yapılan Yüksek Seçim Kurulu seçmen eğitimi kamu spotlarının sadece Türkçe yapılmasının dil temelli ayrımcılık oluşturduğu iddiasıyla yapılan 2 ayrı başvuruyu “başvuranın zarar görmediği” ve “YSK kararlarının kesinliği” gerekçesiyle kabul edilemez bulmuştur. Kurumunuz Diyarbakır Barosu tarafından yapılan başvuru ile ilgili re’sen soruşturma açma yetkisini de kullanmamıştır.
Soruyoruz;
- Ulusal insan hakları kurumu işlevini yerine getirmek için TİHEK; anadilini kullanmayı, anadilinde eğitim ve diğer kamu hizmetlerini almayı bir insan hakkı olarak tanıyor mu?
- TİHEK, anadili ve kültürel hakların korunması konusunda kamu makamlarına hangi tavsiyelerde bulunmuştur.?
- TİHEK, Türkiye’nin insan hakları sözleşmelerine konulan çekincelerin kaldırılması için hükümete tavsiyede bulunmuş mudur?
- TİHEK, Türkiye’nin Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşme ile Avrupa Bölgesel veya Azınlık Dilleri Şartı’nı onaylamasını hükümete tavsiye etmekte midir?
